შესვლის ფორმა

    სექციის კატეგორიები

    სურათები [6]
    ვიდეოები [1]
    შოთა რუსთაველის ბიოგრაფია [2]

    ძებნა

    კალენდარი

    «  მაისი 2009  »
    ორსამოთხხუთპარშაბკვ
        123
    45678910
    11121314151617
    18192021222324
    25262728293031

    ჩანაწერების არქივი

    ჩვენი გამოკითხვა

    როგორი საიტია
    სულ პასუხი: 876

    საიტის მეგობრები

    სტატისტიკა


    სულ ონლაინში: 1
    სტუმარი: 1
    მომხმარებელი: 0
    პარასკევი, 29.03.2024, 11:32
    მოგესალმები სტუმარი
    მთავარი | რეგისტრაცია | შესვლა | RSS

    შოთა რუსთაველი

    მთავარი » 2009 » მაისი » 11 » Shota rustavelis biografia
    Shota rustavelis biografia
    23:29
    ბიოგრაფიული ესკიზები

    ავტორი "ვეფხისტყაოსნისა" არის უდიდესი ქართველი პოეტი შოთა რუსთაველი, რომელიც ცხოვრობდა მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნის მიჯნაზე. "ვეფხისტყაოსნის" ავტორის ცხოვრების დროზე ისტორიულ-ლიტერატურული ხასიათის დოკუმენტები რომ არ შემოგვრჩენოდა, ზოგ რამეზე მაინც თვით "ვეფხისტყაოსანში" გადმოცემული სინამდვილე მიგვანიშნებდა. "ვეფხისტყაოსნის" იდეოლოგია მთლიანად დაფუძნებულია მეთორმეტე საუკუნის საქართველოს სინამდვილეზე. აღწერილი სოციალური გარემო ზუსტად თანხვდება მეთორმეტე საუკუნის, თამარის ეპოქის საქართველოს ვითარებას, გამჭვირვალეა ისტორიული რემინისცენციები, პოემაში მოთხრობილი დინასტიური კონფლიქტები თამარის დროინდელი ქართული სამეფო კარის კონფლიქტების ანარეკლია და ა.შ.

    მაგრამ შოთა რუსთაველის პიროვნებაზე და ცხოვრების ქრონოლოგიაზე ჩვენ მოგვეპოვება დოკუმენტური ხასიათის რამდენიმე ცნობაც, რომლებიც შედარებით ზოგად, მაგრამ ამასთან უტყუარ მონაცემებს შეიცავენ პოეტის მეცნიერული ბიოგრაფიის აღსადგენად.

    ამ თვალსაზრისით პირველ რიგში უნდა განვიხილოთ თვით რუსთაველის პოემა. პროლოგში ავტორი ეხება არა მარტო ქების ობიექტს, არამედ აყალიბებს თავის ზოგად შეხედულებებს, რაც შემდეგ მხატვრულად ხორცშესხმულია თვითონ პოემაში. ავტორი არ ღალატობს აღმოსავლურ მწერლობაში გავრცელებულ ტრადიციას და რამდენიმე რეალურ ცნობას გვაწვდის საკუთარ თავზეც.

    პროლოგის მეშვიდე სტროფში პოეტი უმთავრეს გმირზე - ტარიელზე გვესაუბრება და პირველად გვიმჟღავნებს თავის სახელს:
    "მო, დავსხდეთ ტარიელისთვის ცრემლი გვდის შეუშრობელი,
    მისებრი მართ დაბადებით ვინმცა ყოფილა შობილი!
    დავჯე, რუსთველმან გავლექსე, მისთვის გულ-ლახვარ-სობილი,
    აქამდის ამბად ნათქვამი, აწ მარგალიტი წყობილი"

    მომდევნო სტროფში იგი კვლავ ასახელებს თავის თავს:
    "მე რუსთველი ხელობითა, ვიქმ საქმესა ამა დარი
    ვის მორჩილობს ჯარი სპათა, მისთვის ვხელობ, მისთვის მკვდარი."

    პოემის შესავალში წარმოდგენილ ამ ცნობებს პოეტის სახელის თუ ზედწოდების გარშემო თავისებურად ეხმაურება ეპილოგის სტროფებიც. თუმცა საეჭვოა დასასრულის ამ სტროფთაგან ყველა რუსთაველს ეკუთვნოდეს, მაგრამ ფაქტია, რომ აქ დაცულია უძველესი წერილობითი ტრადიცია. "ვეფხისტყაოსნის" დამწერის რუსთველობას აღიარებს პოემის ერთ-ერთი გამგრძელებელი "ვინმე მესხი", რომლის ცნობა დაცულია აგრეთვე ტრადიციით პოემის ეპილოგად მიჩნეულ პირველ სროფში.

    გვერდს ვერ ავუვლით პროლოგის სხვა ისტორიული ხასიათის რეალიებსაც. აქ შექებულია თამარი და მისი მეუღლე დავით სოსლანი.

    "ვეფხისტყაოსანში" არსებულ ორსავეც ნობას (პოემის ავტორია რუსთაველი, იგი თამარ მეფის თანამედროვეა) ავსებს ისტორიულ-ლიტერატურული ხასიათის დოკუმენტური მონაცემები. ამ თვალსაზრისით, პირველ რიგში, აღსანიშნავია იერუსალიმში არსებული ქართული სავანის, ჯვარის მონასტრის მასალები. მეჩვიდმეტე საუკუნიდან ჩვენში ცნობილი გახდა, რომ სხვა ქართველ მოღვაწეებთან ერთად აქ, მონასტრის სამხრეთ-დასავლეთის სვეტზე, გამოხატულია შოთა რუსთაველი. მონასტრის პირველი აღმწერი ტიმოთე გაბაშვილი შენიშნავდა, რომ მონასტერშივე არსებულ სააღაპე წიგნში მოხსენიებული შოთა მეჭურჭლეთუხუცესი არის იგივე შოთა რუსთაველიო. ტიმოთეს ცნობათა სისწორე სრული ზედმიწევნით დადასტურდა. ქართველმა მეცნიერებმა აღადგინეს და საქართველოში ჩამოიტანეს ფრესკის პირები. აღდგა ფრესკის წარწერაც "ამისა დამხატავსა შოთა(ს) შეუნდვნეს ღმერთმან ამინ". პორტრეტის ქვემოთ მიწერილია "რუსთველი". ფრესკაზე გამოხატულია საერო ტანსაცმელში გამოწყობილი მოხუცი, რომელიც მუხლმოდრეკილი დგას ორი წმინდანის - იოანე დამასკელისა და მაქსიმე აღმსარებლის წინაშე. სააღაპე წიგნში მეცამეტე საუკუნის პირველი მეოთხედისათვის შეუტანიათ მოსახსენიებელი შოთა მეჭურჭლეთუხუცესისა. როგორც ჩანს, შოთას მოსახსენიებელი მის სიცოცხლეშივე შეუტანიათ. დასტურდება, რომ ფრესკაზე გამოსახული შოთა რუსთაველი და აღაპში მოხსენიებული "შოთა მეჭურჭლეთუხუცესი" ერთი და იგივე პირია. იდენტიფიკაციას ხელს უწყობს დროის თანხვედრა და ამასთან ფრესკის წარწერის ცნობა, თუ რა ღვაწლის გამო შეუტანიათ მისი მოსახსენიებელი მონასტერში არსებულ სააღაპე წიგნში.

    იერუსალიმის ჯვარის მონასტრის მასალები ერთბაშად რამდენიმე ძვირფასი ცნობით ამდიდრებენ რუსთაველის ბიოგრაფიას. რუსთაველის სახელია შოთ, მას საქართველოს სამეფო კარზე სჭერია ერთ-ერთი დიდ-ვეზირის - მეჭურჭლეთუხუცესის სახელო (თამარის ეპოქაში სულ ოთხი ასეთი სახელო იყო: მწიგნობართუხუცესი, ამირსპასალარი, მანდატურთუხუცესი და მეჭურჭლეთუხუცესი). რუსთაველი წარმოსდგება არა მარტო როგორც პოეტი, იგი თავისი დროის ერთ-ერთი მაღალი თანამდებობის პირი ჩანს. საფიქრებელია, რომ შოთა რუსთაველმა თვითონვე იმოგზაურა იერუსალიმში და მისივე ხელმძღვანელობით ჩატარდა მონასტრის აღსადგენი სამუშაოებიც.

    "ვეფხისტყაოსნის" ავტორის გვარისა და სახელის ხსენებას ჩვენ ძალზე ხშირად ვხვდებით მომდევნო ხანის ქართულ მწერლობაშიც (მეთექვსმეტე-მეჩვიდმეტე საუკუნეების ქართველი მწერლები: სერაპიონ საბაშვილი, თეიმურაზ პირველი, არჩილი და ა.შ.) თითქოს სრული ზედმიწევნილობით მართლდება ძველი ხალხური გადმოცემები, რომლებიც შოთას სახელს უკავშირებენ იერუსალიმის ჯვარის მონასტერს.

    ტრადიციული შეხედულებით, შოთა რუსთაველი წარმოშობით იყო სამხრეთ საქართველოდან, მეთორმეტე საუკუნისათვის როგორც პოლიტიკურად, ისე კულტურულად ერთ-ერთ ყველაზე მოწინავე კუთხიდან, მესხეთიდან. ამ შეხედულებას მხარს უჭერდნენ აღორძინების ხანის მწერლები, ყველა ხალხური გადმოცემა. "ვეფხისტყაოსნის" პირველ ინტერპოლატორთა და გამგრძელებელთა შორის ჩვენ ვხედავთ სწორედ მესხეთის მკვიდრთ. "ვეფხისტყაოსნის" გაგრძელების პროზაული ვარიანტი მიეწერება თმოგვის ციხის პატრონს სარგის თმოგველს, ხოლო ეს პროზაული ვარიანტი, როგორც ჩანს, გაულექსავს "ვინმე მესხს".

    მესხეთში "ვეფხისტყაოსნის" განსაკუთრებულ გავრცელებაზე მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ ამჟამად უძველესი ნაწყვეტი პოემიდან (მონასტრის კედელზე მეთხუთმეტე საუკუნის ხელით მიწერილი) აღმოჩნდა მესხეთში (ვანის ქვაბებში). აქვე აღმოჩნდა პოემის ერთ-ერთი ყველაზე ძველი ხელნაწერის ფრაგმენტიც. ინტერესს არ არის მოკლებული ის ფაქტიც, რომ სახელი შოთა გავრცელებული ყოფილა მესხეთის ფეოდალთა წრეებში. დოკუმენტურად დასტურდება, რომ შოთა ფლობდა ვეზირის მაღალ თანამდებობას - მეჭურჭლეთუხუცესობას. თამარის ეპოქიდან მოყოლებული კი, სწორედ მესხი დიდგვაროვანი ფეოდალები (თორელები, ჯაყელები) ფლობდნენ მეტწილად აღნიშნულ თანამდებობას. ეს ყველაფერი ქმნის შესაძლებლობას, რომ "ვეფხისტყაოსნის" ავტორი მესხეთის ერთ-ერთ დიდებულთა საგვარეულოში ვეძიოთ.

    საწინააღმდეგო მოსაზრება ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისს გამოთქვა "ვეფხისტყაოსნის" ერთ-ერთმა პირველმა მკვლევარმა თეიმურაზ ბაგრატიონმა, რომელმაც პოეტის სამშობლოდ თბილისის ახლოს მდებარე ციხე-ქალაქი რუსთავი მიიჩნია. ამგვარი ჰიპოთეზის დაშვება შესაძლებელია. მეცნიერებმა არ გაიზიარეს ინგოროყვას მოსაზრება, რომ ჰერეთის ერისთავთ-ერისთავი შოთა კუპარი (კუპრი) იყო რუსთაველი. მაგრამ ჰერეთის ერისთავები არასოდეს ფლობდნენ რუსთავს, არც ერთს არ სჭერია მეჭურჭლეთუხუცესის სახელო, ხოლო შოთა კუპრი თამარის შემდეგდროინდელი მოღვაწე ჩანს. ასევე არ შეიძლება ქართლის ცხოვრებაში მოხსენებულ შოთა ართავაჩოს ძისა და რუსთაველის გაიგივება, რადგან ცნობილია, რომ შოთა ართავაჩოს ძეს მიუღია მონაწილეობა გიორგი მესამის წინააღმდეგ შეთქმულებაში და იმავე წელს სიკვდილით დაუსჯიათ. ასევე უარყოფილია ზარზმის მონასტრის წარწერაში მოხსენებული შიო, შოთა ყოფილ ხურსიძის რუსთაველის სახელთან დაკავშირების ცდა, რადგან აღნიშნული ცნობა რამდენიმე საუკუნით გვიანდელ ამბებს შეეხება.

    საყურადღებოა ქვაბისხევის მონასტერში არსებული მეთორმეტე საუკუნის ფრესკა, რომელზეც გამოსახულია ჭაბუკი ფეოდალი "შოთა" და მისივე დედა "იაჲ". ფრესკის აღმომჩენი ნ.ბერძენიშვილი შენიშნავდა, რომ არაფერი მოულოდნელი არ იქნება, რომ აქ გამოხატულ ჭაბუკში შევიცნოთ შოთა რუსთველიო. ვინც არ უნდა იყოს ფრესკაზე გამოხატული ჭაბუკი, ფაქტია, რომ სახელი შოთა უკვე დადასტურებულია მეთორმეტე საუკუნის მესხეთში.

    შოთა რუსთაველის დაკავშირება თორელთა საგვარეულო სახელთან 1927 წელს სცადა პროფ. ს.კაკაბაძემ, თუმცა შემდეგ მან ამ საკითხზე შეხედულება შეიცვალა. საგულისხმო მოსაზრებანი წამოაყენა იმავე საკითხებზე დოც. ნ.შოშიაშვილმა. მკვლევარი სწორედ თორელთა საგვარეულო სახელს უკავშირებს "ვეფხისტყაოსნის" ავტორს, რადგან თამარ მეფის დროს მეჭურჭლეთუხუცესობა თორელებს უპყრიათ. ამის შემდეგ საძიებელია საკითხი, იყო თუ არა ამ ეპოქაში თორელთა საგვარეულოდან ვინმე შოთა და შეეძლო თუ არა მას მიეღო მეჭურჭლეთუხუცესის მაღალი თანამდებობა?

    ძალზე საყურადღებოა ამ საკითხისათვის ერთი დოკუმენტი - ჭიაბერის სიგელი. დაწერილი თამარის ეპოქას მიეკუთვნება და წარმოადგენს შეწირულობის აქტს. ციხე-ქალაქ ჟინვანის პატრონი ჭიაბერი შიო მღვიმის მონასტერს სწირავს გლეხის ოჯახს (მიხითარაჲსძეებს). ჭიაბერის დაწერილს ხელს ურთავს თამარ მეფე, ქართლის კათალიკოზი, თვით მანდატურთუხუცესი ჭიაბერი. წარწერას ამოწმებს ვინმე შოთა, რომელსაც, როგორც ჩანს, მემკვიდრეობად მიუღია ეგევე საპატრონო. "ქართლის ცხოვრების" ჭიაბერი თამარის მამის, გიორგი მესამის გაზრდილი და მისანდო პიროვნებაა, მეჯინიბეთუხუცესი. თამარის დროს ჭიაბერს ახალი აღზევება მიუღია. თამარმა მას მანდატურთუხუცესობა უბოძა. ამ დროს თითქმის ყველა სახელოვან ბრძოლაში ჩანს ჭიაბერი. 1190-იან წლებში მისთვის უბოძებიათ ახალი მამულიც. ჭიაბერის დაწერილიდან უნდა ვიფიქროთ, რომ შოთა მისი უფროსი ვაჟია. ქართლის ცხოვრებიდან იმასაც ვტყობილობთ, რომ ჭიაბერს ჰყავდა ვაჟები, რომლებიც სხვა ახალგაზრდა დიდებულებთან ერთად დაულოცავთ თამარის კარზე.

    ირკვევა, რომ შემდეგში ჭიაბერისათვის მანდატურთუხუცესობა სხვა თანამდებობით შეუცვლიათ, რადგან ბასიანის ომის დროს (1204) მანდატურთუხუცესად ჩანს შალვა ახალციხელი. ჭიაბერი ამ ომში წინამებრძოლთა შორის იყო, ეკუთვნოდა თორელთა საგვარეულოს. ჭიაბერის თორელობა მატიანის ცნობის საფუძველზე ეჭვმიუტანელი ფაქტია. ამდენად თორელი ჩანს მისი ვაჟიც, აგრეთვე ჟინვანის მფლობელ-მემკვიდრე შოთაც.

    თორი შუა საუკუნეების ერთ-ერთი ვრცელი საფეოდალო იყო. დ.მუსხელიშვილმა გამოიკვლია თორელთა საგვარეულო ისტორია და შენიშნა, რომ თვით თორელები უძველესი ქართული საგვარეულოს სამძივართა შთამომავლები უნდა იყვნენო. სამძივართა გვარი მეათე საუკუნიდან იხსენიება ჩვენს წყაროებში. სხვადასხვა ისტორიულ წყაროთა შეჯერებით ირკვევა, რომ ძველქართულ გვარეულობას სამძივრებს თორის დაუფლების შემდგომ მიუღიათ თორელობა. შემდეგში თორელთ საგამგეო ძალიან გაფართოვდა და მათი წოდება მეთორმეტე საუკუნიდან უკვე ცარიელ ტრადიციადღა ჩანს. თამარის დროს თორელები განსაკუთრებით აღზევებული ჩანან. ჭიაბერი სხვა თორელთა მსგავსად მეფის კარზე იღვწის და იღებს მამულებს "ჟინვანს მრავალთა მთიულეთითა". მეფის კარზე ასეთივე აღზევების გზა უნდა გაევლო მის ვაჟს შოთა თორელსაც. შეეძლო თუ არა ჭიბერის ვაჟს შოთას მიეღო მეჭურჭლეთუხუცესობა და აგრეთვე რუსთველის ზედწოდება?

    მეჭურჭლეთუხუცესის სახელო თამარის დროიდან მოკიდებული ეპყრა სამხრეთ საქართველოს ორ დიდ საგვარეულოს: თორელებსა და ჯაყელებს. 1205-1220 წლებში მეჭურჭლეთუხუცესის სახელო ვაკანტურია. საფიქრებელია, რომ იგივე სახელო შეიძინა მანამდე მანდატურთუხუცესად მყოფმა ჭიაბერმა ან მისმა ვაჟმა შოთა თორელმა. სხვა პრეტენდენტი ამ ხანებში, წყაროების მიხედვით, არ ჩანს.

    შოთა თორელს მეჭურჭლეთუხუცესობის გარდა ადრევე შეეძლო მიეღო ზედწოდებად რუსთველობა. შესაძლოა მას სამამულედ ადრევე მისცემოდა მესხეთის ციხე-ქალაქი რუსთავი. აქედან კი, ბუნებრივია, წარმოდგა მისი ახალი ზედწოდება - რუსთაველი. არც ის არის გამორიცხული, რომ თბილისში სამეფო კარზე სამსახურში მყოფ ჭიაბერს და მის ვაჟს შოთას თბილისთან ახლოს მდებარე რუსთავის მფლობელობა მიეღოთ და აქედან მიეღო შოთა თორელს რუსთველობაც. მაგრამ წყაროებით ამ ხანებში თბილისის რუსთავი ეკუთვნოდა ზაქარია მხარგრძელს. ამრიგად ეს მეორე ვარაუდი ჯერჯერობით უფრო სათუო გვეჩვენება. უფრო რეალური ჩანს იმის დაშვება, რომ შოთა თორელმა, შემდეგში მეჭურჭლეთუხუცესმა, რუსთველობა მიიღო თორშივე შემავალ რუსთავისაგან.

    მოკლედ შევაჯამოთ ზემოთქმული: "ვეფხისტყაოსნის" ავტორი არის თამარის დროის დიდი პოლიტიკური მოღვაწე შოთა რუსთაველი. თამარის დროსვე მომხდარა მისი აღზევება. მას ეკავა ერთ-ერთი დიდვეზირის სახელო - მეჭურჭლეთუხუცესობა. რუსთაველს, როგორც ჩანს, თავისი წვლილი შეუტანია იერუსალიმის ქართული სავანის, ჯვარის მონასტრის გამშვენიერების საქმეში, რისთვისაც იგი ამავე მონასტერში გამოუხატავთ და შეუტანიათ მოსახსენიებელთა წიგნში. ამასთან, საფუძველი გვაქვს ვიფიქროთ, რომ შოთა წარმოშობით იყო მესხეთიდან. მართებული ჩანს ჰიპოთეზაც, რომ შოთა იყო თორელი (მესხი) დიდებულის ჭიაბერის ვაჟი. იგი მეჭურჭლეთუხუცესად დაუნიშნავთ 1205-1220 წლებში სხვა სახელგანთქმულ თორელებთან ერთად. საფიქრებელია, მასაც არაერთხელ უბრძოლია ქართული ლაშქრის მეწინავეთა რიგებში. რუსთველობა მას მიუღია, როგორც ზედწოდება თორელთა სამფლობელოში შემავალ მესხეთის-რუსთავიდან.

    ვარაუდის სახით შესაძლოა დადგინდეს შოთას დაბადების თარიღიც. 1190-იან წლებში თამარის კარზე საზეიმო ცერემონიალზე დაულოცავთ "ჭიაბერის ძენიც". მათ შორის იქნებოდა ჭიაბერის უფროსი ვაჟი 25-30 წლის შოთაც. მაშინ იგი დაბადებული ჩანს 1160-1165 წლებში. პ.ინგოროყვას აზრით, შოთა თამარზე 6 წლით უფროსი უნდა ყოფილიყო. თამარის დაბადებას ისტორიკოსები ვარაუდობენ 1168-1172 წლებზე. ეს თარიღი თანხვდება შოთას დაბადების წლებს. შოთას გარდაცვალების წლები ჯერჯერობით უცნობია. თუმცა თუ მის მეჭურჭლეთუხუცესობას 1220-იან წლებამდე ვივარაუდებთ, შესაძლოა დავუშვათ, რომ პოეტი გარდაიცვალა არა უგვიანეს მეცამეტე საუკუნის 30-იანი წლებისა.

    ხალხური გადმოცემით, შოთა მესხეთიდან იყო, სოფელ რუსთავიდან. განათლება ჯერ იყალთოს აკადემიაში მიუღია, შემდეგ საბერძნეთში გამგზავრებულა. პოეტს შეუსწავლია ბერძნული, არაბული და სპარსული ენები. ამ ენებზე არსებული მწერლობა და ფილოსოფია.

    პოეტი თამარის კარზე მეჭურჭლეთუხუცესად დაუნიშნავთ. ამ თანამდებობის პირი ჩვენში ყოველთვის ახლოს იყო როგორც ფეოდალურ არისტოკრატიასთან, ასევე უკვე მომძლავრებულ ვაჭართა ფენასა და საერთოდ ქალაქის სხვა ფენებთან. "ვეფხისტყაოსნიდან" კარგად ჩანს, თუ რა ახლოს იცნობს პოეტი ვაჭართა ცხოვრებას. თქმულებებისა და გადმოცემების უმეტესობა პოეტს რაღაც განსაკუთრებული დაჟინებით უკავშირებს თამარის სახელს. რუსთაველი თამარისადმი ამაღლებული სიყვარულით ყოფილა შეპყრობილი. რუსთაველი ამ სიყვარულის გამო ველად გაჭრილა, ზოგი ვერსიით, იგი სამშობლოდან გაუძევებიათ. ამ ვერსიის რეალური წყარო არ არსებობს, მაგრამ საფიქრებელია, რომ პოეტი შემდეგში უცხოეთში მართლაც გამგზავრებულიყო. "ვეფხისტყაოსანში" ავტორი ამჟღავნებს მაშინდელი მსოფლიოს შესანიშნავ ცოდნას.
    ს.ცაიშვილი, "მარადიული სახეები" 


    "რუსთაველი" თუ "რუსთველი"

    "ვეფხისტყაოსნის" ავტორი მოხსენებულია, როგორც რუსთჳელი: "დავჯე, რუსთველმან გავლექსე მისთვის გულლახვარსობილი" და "მე, რუსთველი, ხელობითა ვიქმ საქმესა ამა დარი". თვით პოემაში ავტორი ეპილოგშიც ორივეჯერ რუსთველადაა მოხსენებული: "ვწერ ვინმე მესხი მელექსე, მე რუსთველისა დამისა" და "ტარიელ მისსა რუსთველსა, მისთვის ცრემლშეუშრობელსა".

    "ვეფხისტყაოსნის" ავტორს რუსთველს უწოდებენ მეთექვსმეტე-მეთვრამეტე საუკუნის მწერლები: სერაპიონ საბაშვილი (კედელაური), თეიმურაზ პირველი, ნოდარ ციციშვილი, იოსებ თბილელი (სააკაძე), არჩილი, ვახტანგ მეექვსე, თეიმურაზ მეორე, ტიმოთე გაბაშვილი, დავით გურამიშვილი და სხვები. კათალიკოსმა ანტონ პირველმა (მეთვრამეტე საუკუნე) საკუთარი გრამატიკული თვალსაზრისის მიხედვით, შემოიღო შეუკუმშველი "რუსთაველ" ფორმის ხმარება. ამის შემდეგ ეს ფორმა გავრცელდა და მეოცე საუკუნეში თითქმის საყოველთაოდ გამოიყენება. ფორმა "რუსთველს" ემხრობოდნენ ი.აბულაძე, ს.ხუნდაძე, ალ.ბარამიძე, ა.შანიძე... ხოლო "რუსთაველს" მ.ჯავახიშვილი, ი.ქავთარაძე, ი.მეგრელიძე... რადგან ავტორი საკუთარ თავს "რუსთველს" უწოდებს, სწორედ ეს ფორმა მიიჩნია მართებულად "ვეფხისტყაოსნის" აკადემიური ტექსტის დამდგენმა კომისიამ. 


    "რუსთველის" მნიშვნელობა

    "რუსთველი" გეოგრაფიული ადგილიდან მიღებული გვარწოდებაა. შუა საუკუნეებში დიდებულები და აზნაურები თავის ძირითად გვართან ერთად ატარებდნენ მამულის ან ციხე-ქალაქის მფლობელობის აღმნიშვნელ გვარ-წოდებასაც, რაც მათი შთამომავლობისათვის უკვე ნამდვილ გვარად იქცეოდა. ასეთი პირები ოფიციალურ საბუთებში იხსენიებოდნენ ორივე გვარით, მაგ. სარგის მხარგრძელი-თმოგველი, შალვა თორელი-ახალციხელი და სხვა.

    საზოგადოდ, მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნეებში დიდებულთა გვარეულობების წოდებულობა დაკავშირებული იყო ამ გვარის მფლობელობაში მყოფ ციხე-ქალაქის სახელთან. მაგ. ორბელი, თმოგველი, სურამელი და სხვა.

    "რუსთველი" რუსთავის ციხე-ქალაქის მფლობელს, მის ეპისკოპოსს ან წარმოშობით რუსთაველ კაცს ნიშნავს. მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნეებში საქართველოში რამდენიმე რუსთავი არსებობდა. ზეპირი გადმოცემები შოთას უკავშირებს მესხეთის რუსთავს და მას მიიჩნევს პოეტის სამფლობელო მამულად. თბილისის ახლოსაც მდებარეობდა ციხე-ქალაქი რუსთავი... ის სამეფო დომენი (მამული) იყო, სადაც ინიშნებოდა დროებითი გამგებელი, მეფის მოხელე, მას მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნეებში ეწოდებოდა ან ამირა ან პატრონი (გამგებელი). ასეთი პატრონი იყო მაგ. ამირსპასალარი ზაქარია მხარგრძელი. ეს ციხე-ქალაქი "მამულად" ან მემკვიდრეობით სამფლობელოდ არ გაიცემოდა. შოთა არასოდეს ყოფილა მისი პატრონი, თუნდაც ყოფილიყო, გვარწოდება "რუსთველს" ვერ მიიღებდა. ამ ქალაქს იგი ეპისკოპოსობის მოტივითაც ვერ უკავშირდება.

    ზაზა ალექსიძემ და მიხეილ ქავთარიამ სინას მთის წმ. ეკატერინეს მონასტრის ერთ-ერთ ქართულ ხელნაწერში მოხსენებული რუვისთაველთა საგვარეულოს შეკუმშულ ფორმად ჩათვალეს "რუსთაველი" და დაასკვნეს, რომ "რუსთაველი" დამოუკიდებელი საგვარეულოს აღმნიშვნელია და არა - ავტორის პერსონალური ზედწოდება.

    როგორც ვხედავთ, "რუსთველს" ქართველი მეცნიერები სხვადასხვაგვარად განმარტავენ.


    სახელი შოთა

    ზეპირი ტრადიცია რუსთველს შოთად მოიხსენიებს, თუმცა, არც პოემასა და არც სხვა წერილობით წყაროებში (საქართველოში) მეჩვიდმეტე საუკუნემდე "ვეფხისტყაოსნის" ავტორის სახელი არ გვხვდება. "რუსთველთნ" ერთად სახელი "შოთა" პირველად დასტურდება პალესტინის ჯვრის მონასტრის ერთ-ერთი სვეტის წარწერაში და ამავე მონასტრის აღაპთა წიგნში, სადაც წერია: "ამასვე ორშაბათსა აღაპი შოთაისა მეჭურჭლეთუხუცესისა".

    მონასტრის სვეტის წარწერა კი ასეთია: " ამისა დამხატავსა შოთას შეუნდოს ღმერთმან. ამინ. რუსთველი" (წარწერა დაქარაგმებულია). აღაპთა წიგნის ჩანაწერიცა და სვეტის წარწერაც გაკეთებულია მეცამეტე საუკუნის პირველ მეოთხედში. წარწერა შემდეგ რამდენჯერმე განუახლებიათ.

    სახელი შოთა საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში საკმაოდ გავრცელებული ყოფილა. ისტორიული და ეპიგრაფიკული საბუთებით მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნეებში ამ სახელით ცნობილია რვა პიროვნება, მათგან ორი მესხეთის მკვიდრია: ზარზმის მონასტრის წარწერაში მოხსენებული ხურსიძე შიო (შოთაყოფილი) და ქვაბისხევის ბაზილიკის ფრესკაზე დედასთან ერთად გამოსახული ახალგაზრდა ფეოდალი შოთა.

    ეს ფრესკა დახატულია ბორჯომის რაიონის სოფელ ქვაბისხევის ეკლესიაში. ქართველ მეცნიერთა აზრით; ახალგაზრდა ფეოდალი შოთა, შესაძლოა, რუსთაველი გამოსახულია დედამის იასთან ერთდ.

    "ვეფხისტყაოსნის" ავტორს შოთად იხსენებს თეიმურაზ პირველი 1929 წელს პოემის გმირებზე საუბრისას: "ესენი შოთა რუსთველმან შეამკო არსთა მკობითა" ("იოსებ-ზილიხანიანის" შესავალი).

    კორნელი კეკელიძის აზრით, ის ცნობა, რომ რუსთველს შოთა ერქვა, უნდა მოდიოდესპალესტინის ჯვრის მონასტრიდან. თეიმურაზმა კი ეს გაიგო თავისი პირადი მდივნის, ნიკიფორე ირბახის, ანუ ნიკოლოზ ომანის ძე ჩოლოყაშვილისაგან, რომელიც 1614-1626 წლებში ჯვრის მონასტერში ცხოვრობდა, ხოლო 1643-1649 წლებში "ჯუარის მამა" იყო.

    ტიმოთე გაბაშვილი (მეთვრამეტე საუკუნე) რუსთველს უწოდებს "შოთამს": "შოთამს ვიტყვით რუსთველსა, მეჭურჭლეთუხუცესს".

    თეიმურაზ ბაგრატიონი (მეცხრამეტე საუკუნე) სახელ შოთას სპარსულიდან მომდინარედ თვლიდა და ორი თანით წერდა: "შოთთა". მისი გავლენით ასე წერდნენ მარი ბროსე და დავით ჩუბინაშვილიც.

    სარგის კაკაბაძე ფიქრობდა, რომ "შოთა" მომდინარეობს ღვთაება იაზდანის სახელიდან, რომელმაც ქართულში მიიღო ფორმა "აშოთან" ან "შოთა".

    მოსე ჯანაშვილი სახელ "შოთას" წმინდა ქართული ძირის მქონედ თვლიდა, მას ზმნა "შოტვა-შოთვა"სთან აკავშირებდა, რაც "გრძლად გაჭიმვას" ნიშნავს. ამავე ძირიდან მომდინარედ მიიჩნევდა ქართული პურის სახელს "შოთი".

    შოთა რუსთველი - ჭიაბერისძე


    მანდატურთუხუცეს ჭიაბერის სიგელზე, რომელიც 1184-1188 წლებით თარიღდება, ხელს აწერს ჟინვანის პატრონი შოთა. პავლე ინგოროყვა მას შოთა კუპრად თვლის, ხოლო მოსე ჯანაშვილი, პროკოფი რატიანი და სარგის კაკაბაძე - ჭიაბერის შვილად, ანუ ჭიაბერის ძედ და "ვეფხისტყაოსნის" ავტორად.

    შოთა რუსთველი - ართავაჩოს ძე 

    მოსე ჯანაშვილი თვლიდა, რომ "თამარიანის" ავტორი (მეცნიერის აზრით, იგივე რუსთაველი) მიმართავს თამარის შემდეგი სიტყვებით: "შენით სიცოცხლე მქონდა მჩუქარსა", ე.ი. შენ სიცოცხლე მაჩუქეო. რამდენადაც შოთა ართავაჩოს ძე, 1177 წლის აჯანყების მეთაურს, სიკვდილით დასჯა მოელოდა. ალბათ, თამარმა გამოიხსნა და ამიტომ მისი უერთგულესი გახდა, თანაც მის მეხოტბედ გადაიქცა, ჯერ "თამარიანი" დაწერა და შემდეგ - "ვეფხისტყაოსანი". ამიტომ თამარი წარჩინებას მისცემდა, სახლდობრ, 1185 წელს ჩააბარებდა რუსთავის საერისთაოს, ან 1191 წელს მეჭურჭლეთუხუცესად დანიშნავდა.

    ისტორიული ცნობები გვაუწყებენ, რომ შოთ ართავაჩოს ძე ცხარე ბრძოლის დროს ჩავარდა გიორგი მეფის ხელში და სხვებთან ერთდ სასტიკად დაისაჯა, როგორც აჯანყების ერთ-ერთი ინიციატორი.

    საეჭვოა "თამარიანისა" და "ვეფხისტყაოსნის" ავტორთა იდენტურობაც. ამიტომ ქართველ მეცნიერთა უმეტესობა ამ ჰიპოტეზას არ იზიარებს.

    სახელის მიხედვით შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ შოთა ძე ართავაჩოსი ეკუთვნოდა ჰერეთის დიდ ფეოდალთა გრიგოლისძეთა საგვარეულოს, რომლის წარმომადგენლები: ასათ, გრიგოლ, შოთა კუპრი ჰერეთის ერისთავები იყვნენ მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნეებში.

    შოთა რუსთაველი - დემნა ბატონიშვილი


    პოეტმა თამარ ერისთავმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ "ვეფხისტყაოსანი" დაწერა თამარ მეფის ბიძაშვილმა - დემნა (დიმიტრი) ბაგრატიონმა. ქართული და სომხური მატიანეებიდან ცნობილია, რომ დემნა ბატონიშვილი თავისი სიმამრის, ივანე ორბელის, მხარდაჭერით აუჯანყდა ბიძამისს, მეფე გიორგი მესამეს და ტახტის დათმობა მოსთხოვა. მეფემ შეიპყრო აჯანყების მეთაურები. დემნას თვალები დასწვეს და დაასაჭურისეს, რის შემდეგაც უფლისწული გარდაიცვალა.

    თ.ერისთავი ფიქრობს, რომ დემნა გადაურჩა დასჯას და საქართველოდან გადაიხვეწა; მას უყვარდა თამარი და ისიც თანაუგრძნობდა, მაგრამ ამის გამჟღავნება შეუძლებელი იყო მათი ახლონათესაობის გამო. სიყვარულში იმედდაკარგულმა და პოლიტიკაში დამარცხებულმა დემნამ დაწერა პოემა "ვეფხისტყაოსანი", სადაც ტარიელის სახეში თავის თავს გულისხმობდა, ხოლო ნესტან-დარეჯანში - თამარს. დემნა პოემას თავისი სახელით ვერ გაავრცელებდა და მისი ავტორობა რუსთველს მიაწერა.

    დემნას ბიოგრაფიას პოეტი ქალი "ვეფხისტყაოსნის" სიუჟეტში ხედავს. მაგ. უცხო მოყმის არაბეთში გამოჩენისა და უკვალოდ გაუჩინარების ეპიზოდი "დემნა უფლისწულის გადარჩენისა და მისი საქართველოდან გადაკარგვის ფაქტს გვაუწყებს".

    რადგან ამ ვარაუდს სათანადო არგუმენტაცია არ ახლავს, ეს თვალსაზრისი მეცნიერებაში არ არის გაზიარებული.

    შოთა რუსთაველი - გაბელის ძე


    სარგის კაკაბაძემ რუსთაველის ჩახრუხაძობის ვერსია გააღრმავა და ივარაუდა, რომ შოთა წარმოშობით გაბელისძეთა გვარიდანაა, რადგან ამ საგვარეულოდან მომდინარეობს ჩახრუხაძეთა გვარი. შოთას წინაპრები ცხოვრობდნენ სოფელ ჩახრახში, იქიდან გადავიდნენ და დამკვიდრდნენ სოფელ რუსთავში, საიდანაც შოთამ მიიღო ზედწოდება "რუსთველი". ჯვარის მონასტრის აღაპთა წიგნში მოხსენებული უცნობი პირი ელია მიხრიკისძე (სხვადასხვა ვარაუდის საფუძველზე, გაბელისძეთა შთამომავალი), მეცნიერის აზრით, შოთას მამა იყო.

    შოთა რუსთაველი - შოთა კუპრი 

    თეიმურაზ ბაგრატიონის აზრით, შოთა რუსთველი იყო შოთა კუპრი. თავის გამოკვლევაში - "განმარტება პოემა "ვეფხისტყაოსნისა" - იგი წერდა, რომ რუსთველი ჰერეთის ქალაქ რუსთავიდან იყო. რუსუდან მეფის მიერ მონღოლებთან გაგზავნილ მოციქულებს შორის მოიხსენიება ჰერეთის ერისთავი შოთა, "რომელიცა მელნის სეფობისათვის კუპრობით იხსენიების". ეს ისტორიული ცნობა 1241-1243 წლების ამბავს გადმოგვცემს. შოთა კუპრი ხშირად იხსენიებდა ჟამთააღმწერლის "ასწლოვან მატიანეში", როგორც მეცამეტე საუკუნის ორმოციანი წლების პოლიტიკური ამბების მონაწილე. ეს შოთ კუპრი, როგორც ჰერეთის ერისთავმა, თეიმურაზმა რუსთველად ჩათვალა.

    რუსთველის მესხობის ვერსია თეიმურაზ ბაგრატიონმა ამგვარად უარყო: რუსთველს ჰყავდა მდივან-მწიგნობარი, გვარად მესხი, რომელმაც შოთას ბრძანებით გადაწერა "ვეფხისტყაოსანი" და პოემის ბოლოს გვამცნო ამის შესახებ: "მისსა ქებათა, ანუ მოთხრობათა (ე.ი. ტარიელისათვის თქმულთა მშვენიერთა სტისთა" ვსწერ მესხი ვინმე მოლექსეო". პოემის სტრიქონი კი ამგვარად შეცვალა: "ვსწერ ვინმე მესხი მელექსე, მე რუსთველისა და მისსა".

    თეიმურაზ ბაგრატიონი რუსთველს აშორებდა მესხეთს და ჰერეთთან, ბოსტან-ქალაქთან აკავშირებდა.

    ამ თვალსაზრისს მხარი დაუჭირა მარი ბროსემ, ხოლო დავით ჩუბინიშვილმა უარყო.

    1926 წელს "რუსთველიანში", 1963 წელს "რუსთველიანას ეპილოგში", ხოლო 1970 წელს გამოცემულ "ვეფხისტყაოსნის" წინასიტყვაში პავლე ინგოროყვამ გაიმეორა თ. ბაგრატიონის ვერსია. მისი აზრით, შოთა კუპრი ჰერეთის ბაგრატიონთა წარმომადგენელი იყო. ის დაბადებულა 1165-1166 წლებში, ყოფია ქ.რუსთავის მფლობელი. მიუღია ზედწოდება რუსთველი. 1196-1207 წლებში შოთას დაუწერია "ვეფხოისტყაოსანი", შემდეგ უცხოეთში წასულა და 1210 წელს დაბრუნებულა.

    1242-1243 წლებში შოთა მონაწილეობდა მონღოლებთან მოლაპარაკებაში, ხოლო 1245 წელს - კოხტასათვის შეთქმულებაში.

    1247-50 წლებში ანტონ ალავერდელისათვის გაუტანებია თანხა ჯვრის მონასტრის შესაკეთებლად. მას დაუხატვინებია შოთას ფრესკა და ჩაუწერინებია აღაპთა წიგნში.

    1250 წელს შოთა რუსთველი გარდაიცვალა და დასაფლავებულია რუსთავში.

    ქართველ მეცნიერთა მოსაზრებით, ჰერეთის ერისთავს "კუპრი" ("კუპარი") ეწოდა სახის კანის სიშავის ან იმის გამო, რომ მის სამფლობელოში კუპრს აწარმოებდნენ.

    უარყოფილია პავლე ინგოროყვას შეხედულება, თითქოს შოთა კუპრი - მანის მოძღვრების მიმდევარი და, ამდენად, ქრისტიანული სარწმუნოებისაგან განდგომილი, ანუ "კუპარი" იყო.

    მკვლევარ ილია ანთელავას აზრით, "მანისა ფერობისათვის"ნიშნავს "ხარის, ჭიგოს მსგავსების გამო", ხოლო კუპრი - კვიპაროსს, ალვას. "მანისა ფერობისათვის კუპრობით უხმობდეს" უნდა გავიგოთ ამგვარად: "ხარივით წვრილი, მაღალი ტანის გამო კვიპაროსს, ანუ ალვისტანას უწოდებდნენ". გ.არაბულმა ადგილის ამგვარი ინტერპრეტაცია ადრე არსებულ ვარაუდებზე სარწმუნოდ მიიჩნია.

    ილია ანთელავას მოსაზრებით, რადგან კვიპაროსი სამოთხის ხეა, "ბოსტანი" კი ძველ ქართულად "სამოთხეს" ნიშნავს, "რუსთაველი" იგივეა, რაც "სამოთხელი", ანუ "ბოსტანქალაქელი", თუმცა, შოთა კუპრი არასოდეს ყოფილა ამ რუსთავის პატრონი. ეს მოსაზრება ქართველ მეცნიერთა მიერ გაზიარებული არ არის. 

    შოთა რუსთველ
    კატეგორია: შოთა რუსთაველის ბიოგრაფია | ნანახია: 44706 | დაამატა: TaTa | რეიტინგი: 4.4/127 |
    სულ კომენტარები: 125« 1 2 ... 11 12 13
    28.09.2009
    5. mziko [Материал]
    dzalian didi pativi iaqneba rom me tqven am saitis dammartesebels gavicnob imeda mimigebt amsaitis monawiled.

    24.09.2009
    4. giorgi [Материал]
    ავტორი "ვეფხისტყაოსნისა" არის უდიდესი ქართველი პოეტი შოთა რუსთაველი, რომელიც ცხოვრობდა მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნის მიჯნაზე. "ვეფხისტყაოსნის" ავტორის ცხოვრების დროზე ისტორიულ-ლიტერატურული ხასიათის დოკუმენტები რომ არ შემოგვრჩენოდა, ზოგ რამეზე მაინც თვით "ვეფხისტყაოსანში" გადმოცემული სინამდვილე მიგვანიშნებდა. "ვეფხისტყაოსნის" იდეოლოგია მთლიანად დაფუძნებულია მეთორმეტე საუკუნის საქართველოს სინამდვილეზე. აღწერილი სოციალური გარემო ზუსტად თანხვდება მეთორმეტე საუკუნის, თამარის ეპოქის საქართველოს ვითარებას, გამჭვირვალეა ისტორიული რემინისცენციები, პოემაში მოთხრობილი დინასტიური კონფლიქტები თამარის დროინდელი ქართული სამეფო კარის კონფლიქტების ანარეკლია და ა.შ.

    16.08.2009
    3. იოსებ თორელი [Материал]
    ჟინვანის სიგელს ამოწმებს შოთა ჰერეთის ერისთავთ–ერისთავი, რომელიც ამავე დროს ფლობდა რუსთავს და იწოდებოდა რუსთველად.

    31.07.2009
    2. tom soieri [Материал]
    dzalian dznelia daadgino vin iko Sota Rustveli, magram me mainc mgonia rom igi mesxetidanaa.... albat misi carmomavloba ukavsirdeba TORELEBS da JAKELEBS.....
    semdeg gvari SOTADZE darca.....Kvarkvare Atabagi ert sigelsi metad didi gulisxmierebit ixseniebs SOTADZEEBS....romeltac semdeg sakraluri qartuli sicmindis - JVARIS senaxva evalebodat.....
    carmoidginet? SOTADZEEBI semdegac natesavobdnen JAKELEBTAN.....aseve JAKELTA carmomadgenelia KUTLU ARSLANI.....da KRAVAI JAKELI....
    TORELEBMA DA JAKELEBMA semdeg Beqa II-is dros dades didi setanxmeba. es 2 sagvareulo did partiad gardaiqmna da sabolood mat ufro scored JAKELEBMA taxtze aikvanes GIORGI MBRCKINVALE

    29.07.2009
    1. იოსებ თორელი [Материал]
    ბატონო ჩემო,

    სანამ პავლე ინგოროყვას ვერსიის უარყოფას გაჟღერებთ, გაეცანით საქართველოს ისტორიას და გადაამოწმეთ ფლობდა თუ არა შოთა კუპარი რუსთავს და საერთოდ, არსებობდა თუ არა სხვა რუსთავი მე–12 საუკუნეში, მეტნაკლებად სოლიდური სამფლობელო, რომლის მეპატრონეც "ვეფხისტყაოსნის" ავტორი იქნებოდა.


    1-10 11-20 ... 101-110 111-120 121-125
    სახელი *:
    Email *:
    კოდი *: